W wielu dokumentach, Kościół zachęca wiernych świeckich do wspólnej modlitwy nieszpornej, zwłaszcza w niedziele, uroczystości i święta. Wspominając jedynie w tym artykule o encyklikach Piusa XII Mediator Dei (nr 82, nr 85), Musicam sacram (nr 45), konstytucji Pawła VI Laudis canticum (nr 1, nr 8), Katechizmie Kościoła Katolickiego (nr 1175), przytoczmy fragment najważniejszego w tym temacie dokumentu, owocu II Soboru Watykańskiego, czyli konstytucji Sacrosanctum Concilium: Duszpasterze niech się starają w niedziele i uroczyste święta odprawiać w kościołach z udziałem wiernych główne godziny [brewiarza], zwłaszcza nieszpory. Zaleca się, aby i świeccy odmawiali brewiarz czy to z kapłanami, czy na swoich zebraniach, czy nawet indywidualnie (nr 100). Wychodząc naprzeciw temu zaleceniu, ponawiamy zaproszenie dla naszych parafian do udziału w Nieszporach niedzielnych.
Nieszpory są dziękczynną modlitwą Kościoła za Boże dobrodziejstwa. Punktem kulminacyjnym tego nabożeństwa jest pieśń Maryi, czyli Magnificat, w którym wraz z Matką Najświętszą wielbimy Boga za Jego łaski. W nieszporach wspominamy także zbawcze dzieła Jezusa Chrystusa, które miały miejsce wieczorem: Wieczerzę Pańską, śmierć Chrystusa na krzyżu, ale też przygotowujemy się na koniec całej doczesności. Gdy kończy się dzień, gaśnie słońce, w wieczornej modlitwie Kościoła kierujemy swe myśli i uczucia ku Światłości, która nie zna zachodu i oświeca każdego człowieka (J 1,9), ku Słońcu sprawiedliwości (Ml 4,2), ku Wschodzącemu Słońcu (Łk 1,78), czyli ku Chrystusowi. Nieszpory ze swej natury są modlitwą wspólnoty Kościoła, w tym wspólnoty parafialnej. Jej znaczenie domaga się uroczystego charakteru, którego przydaje piękna asysta (okadzenia) oraz podniosły śpiew.
Nazwa tego nabożeństwa pochodzi od łacińskiego słowa vesper, które tłumaczymy jako gwiazda wieczorna. Używano go także na oznaczenie pory wieczornej. Nazwa wskazuje więc na właściwy czas dla odmawiania tej modlitwy. W historii, ta wieczorna modlitwa Kościoła zmieniała swój układ. Nie miejsce tu, by przytaczać poszczególne etapy jej kształtowania od najdawniejszych wieków. Wspomnijmy jedynie, że w czasach nowożytnych, przez 400 lat, od Soboru Trydenckiego do II Soboru Watykańskiego, układ nieszporów wyglądał następująco: Ojcze nasz, Zdrowaś Maryjo, Boże wejrzyj ku wspomożeniu memu, 5 psalmów z antyfonami, krótkie czytanie, responsorium, hymn, antyfona i Magnificat, modlitwa końcowa oraz na zakończenie – antyfona Salve Regina. Oczywiście wszystko w języku łacińskim z przeznaczeniem dla osób duchownych i zakonników. Przez wieki powstawały także psałterze, małe oficja, sufragia – wzorowane na godzinach brewiarzowych, ale przeznaczone dla świeckich. Mamy też świadectwa modlitewników zawierających wyciąg modlitwy godzin, czy różnego rodzaju godzinki.
Jeśli chodzi o Nieszpory, to doczekały się one tłumaczenia na język polski, z przeznaczeniem dla ludzi świeckich. W Nabożeństwie nieszpornym z 1700 r. początek Nieszporów brzmi: V. Boże ku wspomożeniu memu pospiesz. R. Panie ku ratunkowi memu pokwap się. V. Chwała Oycu y Synowi, y Duchowi Świętemu. R. Jaka była na początku, y teraz, y zawsze, y na wieki wieków. Amen. W wydaniu z 1764 r. na początku nabożeństwa zamieszczono także Ojcze nasz, Zdrowaś Marya, Wierzę w Boga Oyca. W obydwu wydaniach nabożeństwo zawierało m.in. pięć psalmów (w języku polskim). Wspomnijmy, że w Polsce, od XVII wieku używano psalmów w tłumaczeniu Jana Kochanowskiego (1579 r.), Jakuba Wujka (1584 r.) oraz Franciszka Karpińskiego (1792 r.). O tym jak wyglądały nieszpory polskie w XIX wieku dowiadujemy się m.in. ze Śpiewnika kościelnego ks. Michała Marcina Mioduszewskiego CM, wydanego w Krakowie, w 1838 roku. Znajdujemy tam układ 5 psalmów, hymnu brewiarzowego, Magnificat i antyfony Salve Regina – wszystko w języku polskim. W wydanym 11 lat później Dodatku II Mioduszewski podaje inne tłumaczenie tych samych psalmów oraz Magnificat, a także różne, zależne od okresu liturgicznego, polskie tłumaczenia antyfon kończących Nieszpory: Alma Redemptoris Mater, Ave Regina, Regina Caeli, Salve Regina. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż co tydzień śpiewano ten sam układ psalmów.
Po II Soborze Watykańskim zmieniony układ Nieszporów jest następujący: werset Boże wejrzyj ku wspomożeniu memu, hymn, 2 psalmy i kantyk z NT z antyfonami, czytanie biblijne, responsorium, antyfona i Magnificat, prośby, Ojcze nasz, modlitwa końcowa. Psalmodia podzielona została na cztery tygodnie, dlatego też w kolejne niedziele śpiewa się nieco inny układ psalmów i pieśni: niedziela I tygodnia psałterza: Ps 110, 1-5. 7, Ps 114, pieśń Ap 19, 1c-2a. 5b. 7; niedziela II tygodnia psałterza: Ps 110, 1-5. 7, Ps 115, pieśń Ef 1, 20b-23a; niedziela III tygodnia psałterza: Ps 110, 1-5. 7, Ps 111, pieśń Ap 19, 1c-2a. 5b; niedziela IV tygodnia psałterza: Ps 110, 1-5. 7, Ps 112, pieśń Ef 1, 20b-23a. W nowym więc brzmieniu Nieszporów zwrócić należy uwagę na liczbę psalmów: 2 psalmy oraz pieśń z Nowego Testamentu oraz na cotygodniowe występowanie Psalmu 110 i co dwa tygodnie pieśni z Ef na przemian z pieśnią z Ap. Na początku zaś i końcu psalmów i pieśni – należy odmawiać antyfony!
Podkreślmy jednak, iż Nieszpory polskie powstały, ponieważ brewiarz odmawiano wówczas w języku łacińskim. Powstaje pytanie, czy należy nadal kontynuować tradycję polskich nieszporów w brzmieniu np. XIX-wiecznym (z psalmami w tłumaczeniu F. Karpińskiego), skoro od blisko 40 lat posiadamy całą Liturgię godzin (brewiarz) w nowym, współczesnym tłumaczeniu?
W rekomendowanym przez Komisję ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów Konferencji Episkopatu Polski, XLI wydaniu Śpiewnika kościelnego ks. Jana Siedleckiego (rekomendacja z dnia 10 listopada 2015 r.), Nieszpory niedzielne posiadają formę i treść zgodną z brzmieniem Nieszporów po reformie dokonanej po Vaticanum II, ale zawierają m.in. utwierdzone w polskiej tradycji psalmy w tłumaczeniu F. Karpińskiego z melodiami opartymi na tonach psalmowych, przetworzonymi przez ludową tradycję. Dla zgodności z odmawianą przez cały Kościół Liturgią godzin, należało dodać do każdego psalmu antyfony. Wierni więc, oprócz hymnu oraz pieśni z Nowego Testamentu, powinni także przywyknąć do antyfon przed i po psalmach. Proponowane w XLI wydaniu śpiewnika brzmienie nieszporów jest zatem próbą połączenia polskiej tradycji z nowym, posoborowym układem wieczornej modlitwy Kościoła. Czy jest to próba udana i potrzebna ? Czas i praktyka pokażą.
Zapraszamy zatem wszystkich do wspólnej, uroczystej, wieczornej modlitwy Kościoła, zakorzenionej w wielowiekowej tradycji całego chrześcijaństwa i Polski, wielbiącej Boga za Jego dary i przygotowującej nas na spotkanie z Nim w niebie.
